006. SUROWICA (5)

Rozdział V

Zagadka

W którąś z przyprószonych mocno niedziel pojawił się pewien gość, w potęgującym jego sylwetkę grubym, czarnym futrze, o spojrzeniu nie do odszyfrowania, wąskich wargach zaciśniętych mocno, policzkach rumianych od panującego na zewnątrz mrozu i szorstkich od kasztanowego zarostu. Głowę przykrył grubą, futrzaną czapą, a spod niej wystawały ciemnorude włosy. W ich progi zawitał w powozie ciągniętym przez dwa gniade konie, a wjechawszy nim na podwórze, wysiadł na zewnątrz. Emilka szła z matką nieopodal, prowadząc swojego wierzchowca do stajni i patrząc uważnie na przybysza. Matka zmarszczyła brwi, przyglądając się jego twarzy, którą wiecznie zasłaniała gęsta para wydobywająca się z ust. Dozorca mówił coś do niego przez chwilę, po czym ukłonił się i ruszył w stronę swojej strażnicy. Po chwili ze stajni wyszedł Antek, który bardziej niż przybyciem gościa zainteresował się nadchodzącą Emilią. Gość otrzepał skórzane rękawice ze śniegu i odwrócił się, a dziewczyna z matką przystanęły.

— Witam panią — rzekł, całując przelotnie dłoń Franczakowej. — I panienkę — dodał, czyniąc to samo. — Nazywam się Antoni Michalczuk.

Zamilkł, jakby jego imię i nazwisko miało rozwiać wszelkie wątpliwości co do celu przybycia.

— Bardzo nam miło — odrzekła matka, wciąż przyglądając się przybyszowi. — To ja może zaproszę do środka… Antek, chodź no, zajmij się powozem i weź te konie zaprowadź! — poleciła chłopakowi. — Zapraszam, ogrzeje się pan.

Po chwili usiedli we trójkę w salonie: matka, Emilia i ich gość, podczas gdy Anielka nalewała herbaty z samowara. Gdy gość zdjął grube futro i futrzaną czapę, Emilka dostrzegła, że jest szczupły, niezbyt potężny, wzrostu średniego. Rozsiadł się wygodnie, rozglądając wokoło.

— A panicz gdzie? — zapytał.

— W mieście, załatwia sprawunki — odrzekła matka. — Z całym szacunkiem, panie Michalczuk, ale nie mam pojęcia, kim pan jest i skąd pan nas zna.

— Och, przepraszam — odrzekł szybko gość, marszcząc brwi. — Piotr nigdy pani o mnie nie mówił?

Matka zamrugała.

— Piotr? Pan Iwan, tak?

— Tak, mówię o Piotrze.

Głos miał stanowczy, jakby zależało mu na jednej wersji tego imienia. Emilka przyglądała się Michalczukowi z uwagą, próbując określić jego wiek, lecz każda wersja wydawała jej się niepoprawna.

— Zaraz… pan chyba był jego opiekunem po śmierci ojca, zgadza się? Teraz sobie przypominam — rzekła Elżbieta.

— Zgadza się, zgadza — rzucił przybysz, kiwając głową niezbyt entuzjastycznie. — Dziwne, że nie mówił o mnie zbyt często. Jestem sporą częścią jego życia. — Wsypał pół łyżeczki cukru do filiżanki i wymieszał. — Ale to nie ma znaczenia. Otóż nie przyjechałem tutaj w żadnej towarzyskiej sprawie, chociaż i taką nie pogardzę… o ile mógłbym tu się zatrzymać na kilka dni?

— Oczywiście, jak najbardziej, będzie nam niezmiernie miło.

— To wspaniale — odrzekł, chociaż z nieznanych przyczyn Emilia poczuła coś całkowicie odwrotnego. — Konie muszą odsapnąć, a z pewnych względów wolałbym nie zaglądać do miasta. Dziękuję, dobrodziejko.

Odłożył łyżeczkę na spodek i wpatrywał się w swoją filiżankę.

— Bardzo jestem zainteresowany Piotrem. Ostatnio nie daje znaku życia — zaczął powoli, zerkając pustym wzrokiem. — Bardzo mnie to niepokoi. Ciekawi mnie, czy ma pani jakiekolwiek informacje na temat jego aktualnego miejsca pobytu.

— Och, proszę pana, gdybym ja miała… — westchnęła matka. — Sama pytałam trochę, dzwoniłam tu i ówdzie, ale ślad po nim zaginął zaraz po tym, jak od nas ostatnio wyjechał.

Matka bardzo rozważnie pominęła motywy tego wyjazdu.

— Rozumiem, rozumiem… Nie mówił nic, zupełnie nic, na temat swoich planów?

— Że przepustka mu się kończy, że musi wracać. Tyle wiem.

Michalczuk pokiwał głową, upijając herbaty.

— On już tu nie przyjedzie — odezwała się Emilka. Przybysz spojrzał na nią z zainteresowaniem, a matka rzuciła jej zdziwione spojrzenie.

— Dlaczego?

— Tak powiedział.

— Powiedz mi dokładnie, co mówił, panienko.

— Że nie ma tu już czego szukać, że nieprędko go zobaczymy.

— Panienko, jest znaczna różnica między „nieprędko” a „nigdy”. Ale dziękuję, to przydatne informacje. Ciekawi mnie tylko, dlaczego wypowiedział te słowa. Zapewne mnie oświecisz.

— Nie zrobię tego, myli się pan.

Michalczuk zamrugał wielokrotnie. Matka spojrzała na nią wymownie, lecz przybysz roześmiał się.

— Butną ma pani córkę. Niech pani uważa, to się zwykle źle kończy.

— Nie wiem, co w nią wstąpiło, zazwyczaj jest bardzo uprzejma.

— Tym gorzej, skoro jest tak nieprzewidywalna.

Emilka zignorowała te komentarze.

— Nie ma pan tu czego szukać, panie Michalczuk. Skoro po panu Iwanie nie ma śladu, to znaczy, że nie chce być odnaleziony. To chyba oczywiste.

Przybysz uśmiechnął się.

— Trafna uwaga, panienko. Moje pytanie brzmi: dlaczego?

— Nie wiem — odrzekła szczerze. — Myślę jednak, że szukanie pana Iwana to jak szukanie wiatru w polu. Lecz jeśli lubi pan marnować czas, to jak najbardziej można to zakwalifikować w kategorii hobby.

— Ty się chyba z Piotrem znasz dobrze, mówisz jego językiem.

Emilia zamrugała, wpatrując się w jasnozielone tęczówki niespodziewanego gościa.

— Nie sądzę, aby tak było! — obruszyła się. — Ja i pan Iwan nie mamy ze sobą zbyt wiele wspólnego.

— I tu się mylisz — odpowiedział, patrząc na nią przenikliwie, i upił łyk herbaty. Odstawił filiżankę razem ze spodkiem na stół. — Ale to doskonale, to świetnie. W takim razie może powiesz mi, co go aż tak bardzo rozwścieczyło, skoro nie wrócił na służbę bez słowa wyjaśnień? Nie przyszło ci do głowy, że coś mu się stało?

Zmarszczyła brwi. Ostatnie zdanie Michalczuk wypowiedział tonem pełnym satysfakcji, jakby na taki obrót wydarzeń właśnie liczył, lecz wrażenie to minęło w ułamku sekundy.

— To całkiem prawdopodobne — przyznała. — Ale skłaniam się ku wersji, jakoby to pan Iwan po prostu zniknął celowo. Złego diabli nie biorą.

— Rozumiem. — Michalczuk wpatrywał się w nią jeszcze uważniej. Odwróciła wzrok. Pogrzebał za pazuchą i wyciągnął złotą, bogato zdobioną papierośnicę, po czym, wciąż nie spuszczając z Emilki wzroku, zapalił papierosa i zaciągnął się głęboko. — Jeśli więc chciałabyś go odnaleźć… Gdybyś musiała to zrobić… Co byś uczyniła?

— Nic — odparła. — Zrezygnowałabym.

— Ja nigdy nie rezygnuję — odrzekł, wypuszczając z ust gęsty obłok dymu.

Tego samego wieczora, po kolacji, siedząc w swoim pokoju, wiele myślała o panu Iwanie. Zastanawiało ją, co też mogło mu się przydarzyć, czy faktycznie stało się z nim coś niedobrego. Nurtowało ją także, z jakich powodów panu Michalczukowi tak bardzo zależało na odnalezieniu Iwana. Nie doszedłszy do żadnych wniosków, postanowiła zająć głowę czymkolwiek innym.

Idąc przez pokój, nadepnęła na poluzowaną deskę w podłodze. Nachyliła się, odsunęła dywan i wyjęła ją z parkietu, po czym wyciągnęła W osiemdziesiąt dni dookoła świata. Pomimo że książka była dawno niedotykana i zapomniana, kurz nie pokrył okładki, jakby wiedział, że jest to coś o znaczeniu większym niż powieść przygodowa  służąca zabijaniu czasu. Włożyła deseczkę na miejsce i podeszła z książką do sofy. Usiadłszy na niej, spojrzała na okładkę. Była prosta, dosyć podniszczona i nadgryziona zębem czasu, o złotych literach, którymi wypisano tytuł i nazwisko autora. Pod spodem narysowana była kula ziemska, a nad nią duży, pękaty balon. Dotknęła okładki, uświadomiwszy sobie, że nie jest to szkic robiony fabrycznie, lecz rysowany ręką pana Iwana. Świadczyły o tym nieco koślawe i nieprawdziwe linie brzegowe kontynentów oraz odciski palców na Atlantyku. Otworzyła książkę i zaczęła ją przeglądać ponownie. Przyjrzała się bliżej innym rysunkom w środku, gdyż wcześniej nie zwracała na nie uwagi, wykonanym zazwyczaj pod numerami rozdziałów. Nigdy się nad nimi nie zastanawiała, lecz teraz widziała, że były robione ręcznie przez pana Iwana.

Zachwycona nowym odkryciem, oglądała z bliska twarze bohaterów, przedstawione w prawie każdej wolnej przestrzeni, dokładne szkice pejzaży, szczegółowo naszkicowane maszyny i zabytki. Gdy dotarła na koniec, zobaczyła ostatni rysunek na wewnętrznej stronie tylnej okładki, przedstawiający pana Fogga z wyciągniętą sztywno ręką i zdziwieniem wymalowanym na twarzy. Od jego ust prowadziła kreska aż do napisu nad obrazkiem:

„Spójrz, panie Sullivan!”

A pod spodem:

Pannie Emilce — 14 kw. 1933 r.

Zamrugała. To w kwietniu tego roku widziała pana Iwana po raz ostatni, więc data wypisana jego ręką pod szkicem wydawała się być znacząca. Przyjrzała się konturom postaci: były znacznie mniej dokładne niż na poprzednich rysunkach —  niechlujne, cienie niedopracowane, tło ledwo maźnięte, a właściwie wcale. Przyjrzała się ponownie szkicowi, zastanawiając się, o co w tym wszystkim chodzi. Serce zabiło jej mocniej, gdy uświadomiła sobie, że to zagadka.

Zostawił jej łamigłówkę.

W pierwszej chwili rozzłościła się na jego kpinę, zatrzasnęła książkę i odłożyła ją na parapet, lecz ciekawość nie dawała jej spokoju. Przeszukała każdą kartkę, każdą stronę, każdy kawałek papieru w poszukiwaniu jeszcze jednego obrazka podpisanego jakkolwiek i jakąkolwiek datą, lecz ten był jedyny. W końcu wróciła do punktu wyjścia i spojrzała w oczy pana Fogga, ze zdziwieniem wskazującego palcem na coś dziwnego, co znajdowało się już poza granicami kartki. Odwróciła szkic do góry nogami, lecz nic jej to nie dało, przesłanie rysunku wciąż pozostawało dla niej tajemnicą.

A może to po prostu ilustracja, nic więcej, żadnej filozofii? Lecz nie pasowało jej to; gdy wtedy zastała go w pokoju, bardzo się śpieszył, nie rysowałby więc obrazka na darmo. Musiał mieć w tym jakiś cel: albo zrobił jej to na pamiątkę, już wcześniej wiedząc, że zatrzyma książkę, albo to naprawdę była zagadka, którą miała rozszyfrować.

Dotknęła rysunku, zostawiając wilgotnymi palcami delikatne smugi po przekątnej obrazka, równolegle do kierunku, który wskazywał pan Fogg. Bez zastanowienia odkleiła ostatnią kartkę od twardej okładki i ujrzała wiadomość napisaną ołówkiem, niechlujnie i niestarannie. Brzmiała ona:

Emilko! Wybacz mi ten drobny kawał — mam chwilę czasu, zanim się zabiorę, gdyż czekam na powrót Twojej matki z miasta, więc postanowiłem urozmaicić Ci nieco czas wolny i pobudzić do pracy trybiki w mózgu. Dobrze — a tak najbardziej, to zależało mi, byś tylko Ty jedna przeczytała to, co tu piszę, i chociaż, być może, są lepsze sposoby na ukrycie wiadomości, ten wydaje mi się w zupełności satysfakcjonujący. Nalegam, abyś nikomu tego nie pokazywała ani nie powtarzała informacji, które podam poniżej.

Jeśli zaistnieje poważna, absolutnie pilna potrzeba skontaktowania się ze mną, idź do miasta i odnajdź doktorową Helenę Białecką, której kamienica mieści się przy ulicy Żniwnej 16 (mieszkanie 2). Ona przekaże mi wiadomość, jaką dla mnie ewentualnie będziesz miała. Muszę jednak poprosić, byś korzystała z tego rozsądnie, nie interesują mnie czyjekolwiek problemy zdrowotnie, finansowe, egzystencjalne czy jakiekolwiek inne. Liczę na Twój rozsądek oraz na to, że ta informacja nie wpadnie w niepowołane ręce. Jednakowoż o pani Białeckiej nie mów ABSOLUTNIE NIKOMU — jeśli pojawi się nagle u Was jakiś „przyjaciel rodziny”, „bezinteresowny znajomy” czy „uprzejmy zainteresowany” i będzie wypytywał o mnie, wyrzućcie go na zbity pysk. Przez jakiś czas nie będzie mnie w okolicy, jadę gdzieś, gdzie z pewnością nikt mnie nie odnajdzie. Mam nadzieję, że Ty też nie, inaczej będę skończony na zawsze.

Wybacz mi ponownie żartobliwy nastrój — wprawiasz mnie w bardzo dobry humor, Śpiąca Królewno. Mam nadzieję, że nie zabrzmiałem zbyt czule? To byłoby katastrofą!

Iwan Pietruczuk, 14.04.33r.

Nie spała tej nocy nawet przez chwilę. Wpatrywała się w ciemność szeroko otwartymi oczyma, co chwilę zapalając lampę stojącą przy biurku i ponownie czytając list napisany naprędce ołówkiem przez pana Iwana, nauczywszy się go prawie na pamięć. Napadało ją wiele przedziwnych myśli, niechcianych wizji, niepoprawnych pytań, bezpodstawnych wniosków, więc chowała książkę z powrotem do szuflady, gasiła lampę i wpatrywała się w sufit z głośno bijącym sercem.

Żaden Antek na świecie nie mógłby nawet przez chwilę zająć jej myśli teraz, gdy okazało się, że to jej właśnie zostawił wiadomość pan Iwan, że w ufności w jej rozsądek przekazał tę informację. Początkowo napawając się radością, jaką napełnił ją jego list, zapomniała o jego faktycznej przyczynie oraz następstwach.

Uświadomiła sobie, że pisał to jeszcze przed nieszczęsnym aresztowaniem. Przypomniała sobie jego twarz stężałą w gniewie i bezsilności, gdy irytujący detektyw zmusił go do pójścia na komisariat; jego przelotne spojrzenie, które sprawiło, że dzielnie go broniła; złość w jego oczach, gdy widziała go po raz ostatni, gwałtownie popędzającego czarnego konia batem, znikającego w oddali, rozwścieczonego. Miała żal do siebie za słowa, które padły z jej ust tamtego wieczoru. Zaufanie, którym musiał ją obdarzyć, a którego pewnie w tej chwili żałował, przygniotło ją całym swoim ciężarem, wcale już nie napawając dumą, a wstydem. „Podoba ci się książka?”, zapytał ją, pewnie sądząc, że czytała jego list. Licząc, że rozejdą się w zgodzie.

Nie mogła wtedy przypuszczać, jak wiele nie wiedziała na temat faktycznego stanu emocjonalnego pana Iwana oraz jak mocno wyolbrzymiała słowa, sytuacje i wydarzenia, lecz miała zapłacić słono za swój brak świadomości.