008. SUROWICA (6)

Rozdział VI

Antek i Antoni

Nie przespawszy ani minuty, wstała rano, umyła się i zeszła na śniadanie. Jak się okazało, matka, Krzysztof oraz pan Michalczuk smacznie spali, za to Anielka krzątała się od dawna i była we wspaniałym humorze.

— Ach, panienko, nie wyglądasz najlepiej… Spałaś ty coś tej nocy? Zaraz panience humor poprawię, jak pokażę, co też Cesia na śniadanie zrobiła. Naleśniki z serem, te, które tak lubisz, kochana, na tym cieście grubiutkim… Co się stało, panienko?

— Aj, nic, Anielko, nic przecież. Nie mogłam spać po prostu.

— No, i ja czasami nie mogę, jak pełnia jest, sama nie wiem, skąd się to bierze. Zmęczonam wtedy jeszcze bardziej niż zwykle, ale i tak zmrużyć oka nie mogę przez pół nocy. Zaraz no, kawę ci zrobię, kochana, to i od razu humor ci się polepszy.

— Wie Anielka co, te chłopy są okropne — powiedziała cicho Emilia. Anielka wydała z siebie krótkie: „Ach!”, po czym zaczęła parzyć kawę z wesołym uśmiechem. — Oni są niemożliwi, ja już nie mogę, a jeszcze całe życie z nimi będę musiała spędzić…

— Aj, panienko, zawsze zostaje służba Bogu, jak już panience tak dopiekli. — Anielka zatrzęsła się, chichocząc pod nosem. — A o kim mowa, kochana?

— Szkoda gadać.

— No, mówże mi, przecież znam cię od małości. I tak się domyślę, lepiej więc chyba… Proszę bardzo, gorąca kawusia… Lepiej chyba… O wilku mowa! — krzyknęła, patrząc przez okno. Przez podwórze szedł Antek w grubym kożuchu, skulony z zimna. Anielka, kołysząc się na boki, jak to miała w zwyczaju, otworzyła mu drzwi.

— Dzień dobry, kochana pani — dobiegł Emilkę głos Antka. — Jakże miło panią widzieć z rana.

— A ty co, kawalerze, taki miły — cóż chcesz?

— Ja? Nic! Dzisiaj wcześniej jestem, bom w tej chałupie już wytrzymać nie mógł… O, widzi kochana Anielka,  ja już nawet po ichniemu gadać zaczynam.

— Zimno?

— Oj zimno, bardzo zimno. — Na chwilę rozmowy zamilkły, a Emilka słyszała, jak Antek się rozbiera. Po chwili Anielka weszła do kuchni, puszczając oko do dziewczynki, a za nią Antek, czerwony od mrozu, o powiekach ciężkich i oczach podkrążonych. Zobaczył Anielkę siedzącą na krześle przy spiżarce i uśmiechnął się. — Kogo my tu mamy?! Widzę, że dla panienki dzień tak samo udany jak i dla mnie.

Uśmiechnęła się niemrawo, patrząc uważnie na Antka. Wydawał jej się w tamtej chwili bardzo odległy, nienamacalny, a na domiar wszystkiego brzydki, odpychający i wadliwy. Odwróciła wzrok i upiła łyk kawy.

— Panienka wyjdzie na dwór. Od razu się panienka orzeźwi. Nie sądziłem, że dworzanki wstają o tej porze. Zaskakuje mnie panienka każdego dnia.

Miał miły, melodyjny głos, niski i przyjemny dla uszu, ale w tej chwili wydawał jej się mdły i niewart uwagi.

— Antoś, napijesz się czego? Myślę, że się pani nie rozzłości, jak dam ci trochę kawy…

Chłopak roześmiał się.

— Nie, dziękuję. Są jednak na świecie osoby, które takich specyfików potrzebują bardziej niż ja.

Był wesoły jak zwykle, patrzył na nią uważnie, zupełnie tak, jak miał w zwyczaju — nic się nie zmieniło oprócz tego, że nagle to wszystko, co w nim tak lubiła, zaczęło jej przeszkadzać. Zerkała na niego najrzadziej, jak mogła, byle tylko nie zostać uznaną za obrażoną, więc zauważyła, że kąciki ust opadały mu coraz niżej. Anielka dała mu kubek gorącej herbaty, w którą zaczął wpatrywać się nieprzytomnie, już zupełnie bez uśmiechu.

— No, to co to za dżentelmen spędza panience sen z oczu? — zapytał, nie patrząc na nią, lecz jego spojrzenie wyrażało kpinę i rozbawienie.

— Przepraszam bardzo, jaki znowu dżentelmen? — obruszyła się. — Co też sobie myślisz?!

— No przecie widać — roześmiał się szczerze. — Ja chyba nawet wiem, który to pan tak panience brutalnie sen odbiera…

Patrzył jej w oczy już bez cienia wesołości czy typowej dla siebie iskierki radości. Pomieszał herbatę okrężnym ruchem kubka i upił łyk.

— Coś sugerujesz, Antek?

— Ja? Ja nic nie sugeruję, ja wiem.

Obserwował ją uważnie. Anielka w tajemniczy sposób zniknęła z kuchni, Emilka nawet nie zauważyła, kiedy dokładnie.

— Nic nie wiesz, głupolu, nic nie wiesz. Krzysztof ci głupot naopowiadał, tak? Ja mu dam, ja mu dam! — rozzłościła się dziewczyna.

— Nic mi nie mówił — odrzekł Antek. — Mam swój rozum. Chyba ciągle bierze mnie panienka za chłopka ze wsi. Nie jestem głupi i umiem połączyć fakty.

— Jakie fakty, jakie fakty, co tu do łączenia?

— Wszystkie — mruknął, pijąc herbatę — a najbardziej bawi mnie ten, że żadne z nas nie powiedziało na głos, o kim mowa, a panienka i tak dobrze wie, kto mi może chodzić po głowie.

— Jesteś bezczelny. Ja także mam rozum i także potrafię połączyć fakty, wiem więc, dlaczego pomyślałeś o panu Iwanie.

— Niech mi panienka spojrzy w oczy i powie, że panienka do niego nie smoli cholewek.

— Nie będę nic ci mówić, bo nie muszę ci się tłumaczyć. Kim ty jesteś, by ode mnie czegoś takiego żądać?

Milczał, patrząc na nią wzrokiem wypranym z emocji.

— Nikim, no właśnie… nikim… — powiedział cicho i zostawiwszy niedokończoną herbatę, wyszedł z kuchni. Słyszała, jak się ubiera, a potem trzaska drzwiami. Spojrzała przez oszronione okno. Szedł szybkim krokiem przez podwórze, wypuszczając z ust kłęby gęstej pary, a potem zniknął w drzwiach stajni.

Ku swojemu zaskoczeniu zauważyła, że pan Michalczuk próbował zjednać sobie jej sympatię i  bardzo dobrze mu to wychodziło. Po wielu namowach usiadła z nim do gry w karty i pozwoliła nauczyć się prostszych gier, z chęcią słuchała jego opowieści i ciekawych anegdotek. Najprostszą historię umiał zamienić w zapierającą dech w piersiach przygodę. Nie ufała mu, lecz nie potrafiła zachowywać się względem tego mężczyzny tak chłodno, jakby chciała. Nie był szarmancki, nie uwodził jej, nie próbował jakkolwiek zachwycić, a ona wciąż pamiętała o tym, co pan Iwan napisał w liściku.

Antek nie rozmawiał z nią, nie zaczepiał jak dawniej ani nie próbował zainteresować swoją osobą. Wcale jej to nie przeszkadzało, lecz — ze swojej dziewczęcej próżności — podobało jej się, gdy była adorowana. Musiała jednak porzucić to przyjemne uczucie na rzecz honoru, którego już i tak nie raz musiała się pozbyć przy panu Iwanie.

— Miałem kiedyś psa — opowiadał pan Michalczuk, tasując karty — owczarka niemieckiego, a piękny był, ach, żebyś ty go widziała… Miał takie gęste, przypalane futro, postawny był, masywny, mówię ci, panienko, cudo. No i wyobraź sobie, że jak czasami przyjeżdżałem z nim do dworu ojca Piotra, Borysa, to Saszka — bo tak żeśmy go z żoną moją świętej pamięci nazwali — wariował, szaleju jakiegoś dostawał… Ty zaczynasz. I wyobraź sobie, że zawsze, gdy Piotrusia małego jeszcze wtedy widział, to jak był pies spokojny i nieagresywny, przy Piotrze siadał i nie pozwalał go dotknąć. Warczał, gdy się do Piotrusia tylko rękę wyciągnęło, a najbardziej to reagował na Borysa. Za to ten brzdąc mógł go za uszy ciągać, w ogon gryźć, zęby liczyć i w oczy palec wsadzać, a Saszka ani drgnął. Po śmierci Borysa przeprowadziłem się z żoną do ich dworku, co bym mógł zarządzać posiadłością i opiekować się Piotrem, i żeśmy oczywiście wzięli Saszkę. Wtedy dopiero dostał bzika. Nic chłopaczyna zrobić nie mógł zrobić bez asysty tej kochanej psiny. Któregoś dnia skurczybyk dziabnął jakieś źrebię, z którym się obchodził Piotr. A Saszka je zagryzł. Z zazdrości, ze złości, z głupoty, sam nie wiem… Zagryzł i źrebię dobić musieli, by się nie męczyło. I wiesz co? Pies padł trzy dni później. Ni to ze starości, bo jeszcze taki stary nie był, ni z żadnej choroby — bo na nic nie chorował — a może i z choroby… Ale ja sobie pomyślałem, że to miało związek z tym biednym źrebakiem. A potem się tylko w tym utwierdzałem. Twój ruch, ciągle zapominasz.

Emilka zreflektowała się i dobrała kartę.

— Ależ co pan wymyśla.

— No, mówię ci, panienko, że to wszystko mi śmierdziało na odległość. On od małego był dziwny i taki do dzisiaj pozostał. Nie czujesz niepokoju… jak jest w pobliżu? Jakby się za nim jakiś upiór ciągnął. Nie czujesz tak?

— Nie — skłamała bez mrugnięcia okiem. — Wymyśla pan. Jak młody chłopiec mógł zabić psa? I to jeszcze za źrebaka. Cóż to za niedorzeczny pomysł. Za ile punktów jest dama?

— Tak jak walet i król. Dziesięć. Aj, panienko, ja Piotra znam i późniejsze wydarzenia tylko utwierdziły mnie w tym, że moje podejrzenia mogą być słuszne.

— Co też pan gada, co pan gada. To bzdury jakieś. Ile Piotr miał wtedy lat? Dwanaście? I o jakich wydarzeniach pan mówi?

— Ze dwanaście, a bo ja pamiętam… A o reszcie szkoda gadać. To sprawa pomiędzy Piotrem a mną. Panienko, jak mogłaś wyrzucić szóstkę kier? Przecież widzisz, że mi pasuje.

— Oj tak, rzeczywiście. No, karta-stół — trudno.

— Aj tam, bierz, chowaj i wyrzuć coś innego. Nic nie widziałem.

Emilka uśmiechnęła się, pokręciła głową i cofnęła ruch.

— Widzisz, panienko, ja muszę go znaleźć. Wiesz dlaczego? Bo on nigdy nie dorósł, a przejawia się to tym, że wiecznie ucieka od odpowiedzialności: za swoje czyny, za ludzi, którzy go otaczają, za wypowiedziane w gorączce słowa. Są jednak rzeczy, za które musi zapłacić. To naprawdę poważna sprawa. A ja mam wrażenie, że ty jednak coś wiesz.

— Proszę pana, już panu mówiłam. Ja pana Iwana znam słabo, ale poznałam go wystarczająco, by wiedzieć, że jak czegoś nie chce, to tego nie zrobi. Jeśli przed panem ucieka, to nie da się złapać. Można tak? — zapytała, pokazując mu swoje karty. Pan Michalczuk roześmiał się.

— Tak, można, można.

— No i właśnie… ja… Ja nie bardzo mam jak panu pomóc.

Patrzyła się w swoje karty, rozmyślając gorączkowo.

— Dobrze, rozumiem.

Spojrzała na niego znad wachlarza kart i odniosła wrażenie, że ten przedziwny mężczyzna rozumiał zdecydowanie za wiele.

Tego samego dnia jeszcze usiadła w swoim pokoju, rozmyślając. Wyciągnęła W osiemdziesiąt dni dookoła świata i spojrzała na list napisany niechlujnym, rozstrzelonym pismem pana Iwana.

 (…) Jeśli pojawi się nagle u Was jakiś „przyjaciel rodziny”, „bezinteresowny znajomy” czy „uprzejmy zainteresowany” i będzie wypytywał o mnie, wyrzućcie go na zbity pysk. (…)

Podrapała się po nosie i zastanowiła. Pan Iwan mógł kryć się przed panem Michalczukiem z powodów logicznych, prawidłowych i oczywistych, mógł właściwie przed nim w ogóle nie uciekać, z drugiej zaś strony — gdyby faktycznie chciał uniknąć spotkania ze swoim byłym opiekunem, napisałby dokładnie to samo. Pan Michalczuk mógł kłamać, z kolei Iwan mógł zrobić coś bardzo złego, a matka uczyła ją, że za swoje czyny każdy powinien ponieść odpowiedzialność. Czy jednak na pewno powinna mieszać się w porachunki tych dwóch panów? A jeśli pan Iwan faktycznie był niebezpieczny — czy jednak nie trzeba by…?

Był w ich rodzinie od zawsze, pomagał im, wyciągał ich z kłopotów i nigdy nie zrobił im nic złego. Ale nigdy też nie dał prawdziwych powodów do zaufania. Odwróciła stronę i spojrzała na obrazek pana Fogga, a także na inne rysunki, już bardziej staranne, szczegółowe i dopracowane, by znów wrócić do wiadomości, którą jej zostawił.

Miał przedziwne, nieco dziecięce pismo.

Następnego dnia wstała, ubrała się i po śniadaniu zdecydowała, że rozwiąże jakkolwiek sprawę z Antkiem. Gdy wyszła, z ulgą stwierdziła, że na dworze nie jest już tak mroźno, a nawet całkiem znośnie, chociaż topniejący śnieg wymieszany z błotem psuł dobre wrażenie. Przeczłapała przez podwórko i weszła do stajni, lecz nie zastała tam Antka.

Ujrzała go dopiero za budynkiem, palącego papierosa z Krzysztofem. Zmieszała się i chciała wycofać, lecz na jej nieszczęście została zauważona przez brata.

— Hola, siostrzyczko, w tył zwrot!

— A ty, głupolu, nie pozwalasz sobie za wiele? Tak, to możesz mówić do kolegów!

Mimo to szybkim krokiem podeszła do dwóch chłopców, pluskając błotnistą papką wokoło. Antek patrzył na nią bez cienia typowej dla siebie wesołości czy rozbawienia, mierzył ją tylko badawczo spojrzeniem od stóp do głowy, paląc w milczeniu papierosa. Odwróciła wzrok.

— Ja mogę do ciebie mówić, jak mi się tylko podoba — gorzej: jakby cię kto inny nazwał jakoś i by mi nie podpasowało — pod mur!

— Jesteś taki głupi.

— A ty za to jaka wygadana.

— Bo ty jesteś najzwyczajniej głupi. Nie da się tego inaczej nazwać.

Krzysztof zaciągnął się papierosem i wypuścił z ust kłąb dymu.

— Po co tu przyszłaś, kochaniutka siostrzyczko? — zapytał, strzepując popiół na ziemię. — Szukałaś mnie czy tego oto tutaj przystojnego pana? — Antek przewrócił oczami. — A nie, tamten przystojny już sobie poszedł. Musisz się usatysfakcjonować dwoma brzydalami.

— A co ty, Krzysiu, jesteś w takim dobrym nastroju? Chyba przez całe życie nie wykazałeś się taką ilością dystansu do swojej osoby jak w ciągu ostatnich trzydziestu sekund.

— Matka zgodziła się, bym wstąpił do pułku.

Emilia zamrugała.

— Miałeś iść na prawo.

— Aj tam, prawo… Każdy sobie może pójść na prawo. A w wojsku służyć — to dopiero zabawa.

— Zabawa? Wojsko to nie zabawa. Krzysiu, oprzytomnij.

— Kiedy ja bym chciał, ja się w tym dobrze czuję. Do kawalerii bym wstąpił, a jak nie, to i piechotą się zadowolę. Ach, wyobraź sobie, kochana siostrzyczko, twój braciszek ma ambicje oficerskie. No dobrze,  na mnie już czas, jadę do miasta. Czołem!

Krzysztof odszedł, zostawiając Emilkę samą z Antkiem. Ten bez słowa dopalił papierosa i już chciał iść, ale zatrzymała go.

— Antek, chwilka — poprosiła, łapiąc za jego kurtkę. Odwrócił się i spojrzał na nią przekrwionymi, zmęczonymi oczami.

— W porządku, nie mamy sobie nic do wyjaśniania. Tamta wymiana zdań — zapomnijmy o tym, głupio się zachowałem. Muszę iść, panienko, do widzenia.

— Antek, poczekaj, tak nie można. Stój!

Zatrzymał się i westchnął głęboko. Pogładził się po szerokiej szczęce, kręcąc głową i patrząc pusto w jakiś punkt.

— Nie chcę, byś myślał, że twoje pochodzenie… A właściwie nawet nie pochodzenie, a po prostu… Sam  rozumiesz — dla mnie nie ma znaczenia, gdzie mieszkasz i jak zarabiasz… Antek, nie przewracaj oczami, naprawdę tak jest. Jestem szczera.

— Mnie jedno zastanawia — odrzekł, mówiąc coraz szybciej, niechlujniej i głośniej. — Dlaczego panienka nigdy mi się nie przedstawiła, czemu nie pozwoliła mówić po imieniu? To niby taki drobiazg, a wiele zmienia. Ja dla panienki to chyba żem był taki pieseczek podwórkowy, co dobrze, jak się przymila i usługuje, ale poświęcić mu uwagi to już dama nie chce. Ja żem nie był ślepy, ja żem to widział — ja jeno myślałem, że w końcu się panience przypodobam. A panienka mnie słuchać nie chciała, i nudziłem ją — to na czorta do mnie przychodziła? Ja wiem dlaczego. Bo próżna jak mało kto, bo panience dobrze było, gdy się taki chłopek ze wsi trochę ponaprzykrzał. Ja żem to w końcu zrozumiał, bo wbrew temu, co panienka o mnie sądzi — mam trochę oleju w głowie. Nie jestem głupi.

— Ja wiem, Antoś, przestań gadać głupoty…

— Sama chyba nie wierzy panienka w swoje słowa. Dobrze wie, że to prawda, ale jak to z prawdą bywa — w oczy kole. Ja sobie sam poradzę. Do widzenia.

— Antek, poczekaj, nie gorączkuj się tak, uspokój. Ja cię przepraszam, masz rację — próżna byłam okrutnie, ale na oczy przejrzałam. Możesz mnie nazywać, jak tylko chcesz i zwracać się do mnie, jak ci się tylko podoba, mnie to nigdy by nie przeszkadzało. Postępowałam niemądrze względem ciebie.

Pokręcił głową z zawziętą miną, po czym wyszarpnął swój nadgarstek z jej zaciśniętej dłoni. Dopiero wtedy sobie uświadomiła, że złapała go kurczowo za rękę. Odwrócił się i zamknął w stajni, pozostawiając ją samą z wyrzutami sumienia.

Dwa dni później, przechodząc koło pokoju pana Michalczuka, ujrzała go pakującego ubrania do skórzanej walizki. Otworzyła szerzej przymknięte drzwi i spojrzała na jego pochyloną sylwetkę, nachmurzoną twarz i zaciśnięte usta.

— Pan wyjeżdża?

— Tak tak, dzisiaj właśnie. Dosyć nadużyłem waszej gościnności.

— Już?

— Dopiero, rzekłbym. Powóz gotowy miałem już od czterech dni, tylko zostałem, licząc, że się cokolwiek o Piotrze dowiem. Niestety, wygląda na to, że słuch po nim zaginął.

Podeszła do niego powoli.

— Co właściwie zrobił pan Iwan?

Michalczuk nie odpowiadał przez chwilę, z nieobecną miną rozglądając się po pokoju. Podszedł jeszcze do szafki nocnej, sprawdził szufladę, odwrócił się do Emilki plecami i spojrzał przez okno.

— Planowałem ci powiedzieć, lecz to chyba zbędne.

— Dlaczego tak pan sądzi?

— Gdyż początkowo uważałem, że wiesz coś i mi pomóc możesz, lecz teraz jestem pewien, że nijak mi się przysłużysz, więc i na co ci taka wiedza o moim wychowanku.

— Proszę mi powiedzieć, ja nie powtórzę.

— Przykro mi, to sprawa między mną a Piotrem.

Podszedł z powrotem do walizki, zatrzasnął ją i począł zapinać. Posłał jej krótkie spojrzenie znad zsuniętych na nos okularów i uśmiechnął się.

— Jeśli w ogóle wróci, to najpierw zawita tutaj, mogę ci to zagwarantować. Zawsze, jeśli tylko mógł, na przepustkach najpierw was odwiedzał, a w drugiej kolejności swój dom. I nie tylko dlatego, że jego pułk rzadko stacjonował na wschodzie Polski.

Zatrzasnął klamry walizki i usiadł na wersalce.

— Pamiętam go jako małego brzdąca, pamiętam nawet, jak go matka na chwilę przed śmiercią w ramionach trzymała. Byłem tam i patrzyłem, jak umiera. Była aniołem, a wydała na świat kogoś takiego… Piotr nie jest zły, o, co to, to nie — jest zagubiony, bezczelny, nieczuły. Żałuję, że umarła, bo gdyby żyła, ktoś by go wychował, a tak… Szkoda gadać. Teraz tylko patrzy z nieba i płacze nad tym, co jej syn wyprawia.

Westchnął głęboko i pokręcił głową.

— Świat się kończy, doprawdy. Moralność upada, obyczaje upadają. To straszne patrzeć na rozkład wszelakich wartości, upadek priorytetów. Ale w takich czasach przyszło nam żyć i należy się z tym zmierzyć. Do widzenia, Emilko. Gdybyś cokolwiek się dowiedziała o Piotrze, napisz do mnie na mój adres, twoja matka go zna.

Wstał, po czym zabrawszy skórzaną walizkę, minął Emilkę, wyszedł z pokoju i zszedł po schodach. Po kilku chwilach zobaczyła przez okno, jak jego powóz odjeżdża, pozostawiając głębokie bruzdy w błocie zaległym na podwórzu.

Czując łzy napływające do oczu, pobiegła do swojego pokoju i otworzyła książkę na liście od pana Iwana. Doktorowa Helena Białecka, Żniwna 16. Ale co jej z tego, co jej z tego — co może z tym zrobić i co mu powiedzieć, o co zapytać i jak? Otarła łzy cieknące po policzkach i zatrzasnęła W osiemdziesiąt dni dookoła świata. Zamknąwszy książkę pod podłogą, poszła do łazienki umyć twarz, by nikt nie poznał, że płakała.

Wyszła z łazienki , po czym poszła prosto do pokoju Krzysztofa. Siedział na fotelu, pisząc list, a wzrok podniósł dopiero, gdy zamknęła za sobą drzwi.

— Krzysiu, mam ci tak wiele do powiedzenia…